Wydziedziczenie – jak skutecznie pozbawić spadkobiercę prawa do spadku

Zdarzają się sytuacje, w których osoba sporządzająca testament chce pominąć w nim jednego lub kilku spadkobierców. Może kierować się różnymi pobudkami, ale liczy się dla niej efekt: nie chce by konkretna osoba po niej dziedziczyła. Czy wystarczy pominąć taką osobę w testamencie? Czy to już wydziedziczenie?

Pominięcie spadkobiercy w testamencie- jaki przynosi skutek?

Wydziedziczenie, w potocznym rozumieniu, to pominięcie spadkobiercy ustawowego w testamencie. Oczywiście można to zrobić, ale jeśli ma to na celu pozbawienie tej osoby prawa do spadku – nie odniesie to zamierzonego skutku. Nie jest to również „wydziedziczenie” w sensie prawnym.

Pominięcie w testamencie kogoś z kręgu ustawowych spadkobierców, nie prowadzi do wydziedziczenia takiej osoby. Przysługuje jej wówczas prawo do zachowku. Prawo to daje możliwość żądania od spadkobierców takiej części spadku, jaką pominięta osoba otrzymałaby, gdyby testamentu nie było. Zachowek opisywaliśmy szerzej tutaj.

Istnieją jednak inne sposoby, które pozwolą spadkodawcy lub innym spadkobiercom pozbawić innych osób prawa do spadku.

Wydziedziczenie- co rzeczywiście oznacza?

Wydziedziczenie w języku prawnym to uprawnienie spadkodawcy do pozbawienia w testamencie prawa do zachowku. Dotyczy do określonego kręgu osób i może nastąpić w określonych okolicznościach. Opisujemy je poniżej.

Kogo można wydziedziczyć?

W jakich sytuacjach można pozbawić prawa do zachowku?

Można to zrobić, jeśli jedna z wyżej wymienionych osób:

1) wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego

– czyli trwale prowadzi naganny tryb życia, który może przejawiać się m.in. alkoholizmem, narkomanią, trudnieniem się nielegalnymi zajęciami, zaniedbywaniem własnej rodziny;

2) dopuściła się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci.

Oczywiście przestępstwa, których dokonanie stanowi przesłankę wydziedziczenia, możemy znaleźć w Kodeksie karnym.

W praktyce bardziej problematyczne okazuje się określenie kim są „osoby najbliższe spadkodawcy”. W braku bezpośredniego odesłania do któregokolwiek z innych przepisów, zakres tego pojęcia ustalamy i oceniamy każdorazowo w realiach danej sytuacji faktycznej.

3) uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych

W praktyce jest to możliwe, jeśli spadkobierca, m.in.: zrywa kontakty rodzinne, wszczyna ciągłe awantury, kieruje pod adresem spadkodawcy nieuzasadnione i krzywdzące zarzuty, wyrzuca go z domu, nie wykonuje obowiązków alimentacyjnych, nie udziela opieki, nie pomaga w chorobie.

Jak wydziedziczyć kogoś w testamencie?

Co istotne – można sporządzić testament w celu powołania niektórych osób do spadku, jak również wyłącznie w celu wyłączenia niektórych spadkobierców od dziedziczenia.

Przyczyny wydziedziczenia trzeba konkretnie wskazać i opisać w samym testamencie, aby można było ustalić rzeczywistą ich zasadność. Samo wskazanie na jedną z wyżej wymienionych kodeksowych przesłanek wydziedziczenia będzie niewystarczające, nawet jeśli one rzeczywiście zachodzą.w

Pamiętajmy, że osoba wydziedziczona zachowa prawo do ustalenia przed sądem ewentualnej bezpodstawności dziedziczenia.

WAŻNE: Wydziedziczenia nie można dokonać pod warunkiem ani z zastrzeżeniem terminu.

Niegodność dziedziczenia- co to za instytucja?

Czym innym od wydziedziczenia jest niegodność dziedziczenia.

Jest to instytucja pozwalająca na wykluczenie spośród spadkobierców osób, które występowały przeciwko spadkodawcy lub przeciwko swobodzie jego testowania. Niegodność dziedziczenia musi być stwierdzona konstytutywnym orzeczeniem sądu- czyli wymaga odrębnego postępowania.

Kiedy spadkobierca jest niegodny?

Spadkobierca może być uznany przez sąd za niegodnego, jeżeli:

1) dopuścił się umyślnie ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy

Kluczowym elementem oceny, czy dane przestępstwo można uznać za ciężkie, jest nie tylko rodzaj dokonanego przez sprawcę czynu. Przede wszystkim: okoliczności konkretnego przypadku. Ciężkim przestępstwem nie muszą być tylko zbrodnie- mogą to być też występki.

2) podstępem lub groźbą nakłonił spadkodawcę do sporządzenia lub odwołania testamentu albo w taki sam sposób przeszkodził mu w dokonaniu jednej z tych czynności

W praktyce przepis ten nie będzie miał zastosowania, jeśli pomimo nakłaniania spadkodawcy przy pomocy podstępu czy groźby do zmiany jego woli, nie sporządzi on testamentu lub nie odwoła swej wcześniejszej czynności. Oznacza to, że jeśli spadkobierca, który usiłował wpłynąć w ten sposób na spadkodawcę, nie osiagnął zamierzonego efektu- nie może być uznany za niegodnego.

3) umyślnie ukrył lub zniszczył testament spadkodawcy, podrobił lub przerobił jego testament albo świadomie skorzystał z testamentu przez inną osobę podrobionego lub przerobionego

Jeśli jednak spadkobierca zniszczył pismo stwierdzające treść testamentu ustnego- nie zostanie on uznany za niegodnego na tej podstawie prawnej.

WAŻNE: Niegodność dziedziczenia odnosi skutek zarówno do spadkobrania ustawowego, jak i testamentowego. Spadkobiercy uznanemu za niegodnego nie przysługuje również prawo do zachowku. Takiego spadkodawcę traktuje się tak, jakby nie dożył otwarcia spadku.

Przebaczenie

Zarówno przy wydziedziczeniu, jak i przy niegodności dziedziczenia zastosowanie znaleźć może instytucja przebaczenia.

Przebaczenie polega na puszczeniu w niepamięć przez spadkodawcę nagannych czynów spadkobiercy. Spadkodawca, dokonując przebaczenia, nie musi mieć nawet zdolności do czynności cywilnoprawnych, wystarczy jego dostateczne rozeznanie. Można go dokonać w dowolnej formie, nawet w sposób dorozumiany. Jednak oceniają, czy do przebaczenia doszło, należy zachować daleko idącą ostrożność. W wyniku przebaczenia spadkobierca nie może zostać wydziedziczony ani uznany za niegodnego, w zakresie, w którym spadkodawca mu przebaczył.