Niestety, mimo najszczerszych chęci, na niektóre rzeczy w miejscu pracy nie mamy wpływu. Czasami przytrafiają się mniejsze lub większe nieprzyjemności i to jest normalne, nie ma miejsc idealnych i bezkonfliktowych współpracowników. A jeśli przytrafi nam się coś gorszego niż słowne potyczki z szefem, czyli mobbing w pracy – co robić w takiej sytuacji?
Ten artykuł jest kolejnym z serii artykułów o mobbingu i piszę w nim, co robić, kiedy już wiesz, że jesteś ofiarą tego zjawiska. Aby dowiedzieć się, jak odróżnić mobbing od stresujących, ale legalnych sytuacji w pracy, przeczytaj mój artykuł o przykładach zachowań stanowiących mobbing.
Przygotowałam też artykuł skierowany do pracodawców, którzy chcą ochronić swoją firmę przed mobbingiem – praktyczne wskazówki, jak ochronić i firmę, i pracownika.
Ten artykuł odpowiada m.in. na następujące pytania:
- Jakie roszczenia wobec pracodawcy przysługują ofiarom mobbingu?
- Jak wycenić krzywdę wynikłą z mobbingu?
- Jak udowodnić mobbing?
- Co możesz zrobić, kiedy jesteś ofiarą mobbingu i zaczynasz zbierać dowody?
- Czy można nagrywać pracodawcę, żeby udowodnić mobbing?
Mobbing w pracy – co robić, co mi przysługuje i co muszę udowodnić?
Po pierwsze i najważniejsze: zapamiętaj, że to, że jesteś ofiarą mobbingu to nie Twoja wina.
To wina mobbera i pracodawcy, który nie podjął odpowiednich środków, aby ustrzec Cię przed mobbingiem. Pamiętaj też, że Kodeks pracy stoi po Twojej stronie i daje Ci broń w postaci środków ochrony przed mobbingiem.
Ważne: roszczenia, które omawiam poniżej, to są roszczenia, które Ci przysługują wyłącznie wobec pracodawcy. Jeśli to nie pracodawca osobiście Cię mobbował, to odpowiada za to, że na to pozwolił.
Będzie on więc mógł zwolnić się z odpowiedzialności za mobbing, jeśli wykaże, że zrobił wszystko, co konieczne, żeby realnie temu zapobiec. Niezależnie od tego, na podstawie przepisów Kodeksu cywilnego, możesz dochodzić odszkodowania lub zadośćuczynienia bezpośrednio od samego mobbera.
Roszczenia pracownika związane z mobbingiem
Te środki ochrony to nic innego jak roszczenia względem pracodawcy wymienione w art. 94(3) Kodeksu pracy. Przysługuje Ci kilka roszczeń, w zależności od sytuacji, która stała się Twoim udziałem:
Zadośćuczynienie za rozstrój zdrowia wywołany mobbingiem
Jeśli mobbing wywołał u Ciebie rozstrój zdrowia, masz prawo żądać od pracodawcy zadośćuczynienia za doznaną krzywdę.
Na pewno nie raz o tym słyszałeś_aś, ale czy wiesz, co to właściwie oznacza? Ile możesz żądać? Na jakich warunkach?
Zacznijmy od tego, że do rozstroju zdrowia musi dojść w wyniku mobbingu. Nie w związku ze stresującą pracą i nie w połączeniu z innymi traumatycznymi doświadczeniami „pozapracowymi” – to mobbing musi wywołać Twój rozstrój zdrowia.
Druga ważna rzecz – wysokość przysługującego Ci zadośćuczynienia nie jest w przepisach określona. To oznacza, że możesz samodzielnie wycenić Twoją krzywdę. Brzmi dobrze, ale w praktyce to bardzo trudne zadanie.
Jak wycenić swoją krzywdę wynikłą z mobbingu?
Przede wszystkim – zacznijmy od majątkowych następstw rozstroju zdrowia.
Bierzemy pod uwagę koszty koniecznego leczenia, badań, wizyt lekarskich, psychoterapii i in. Możliwe, że w wyniku mobbingu konieczne jest przekwalifikowanie, wtedy jego koszty również wchodzą w zakres zadośćuczynienia. Jeśli rozstrój zdrowia wyklucza możliwość podjęcia zatrudnienia – możemy nawet żądać zasądzenia stosownej renty.
Zadośćuczynienie za krzywdę obejmuje też naprawienie poczucia krzywdy ofiary w sferze psychicznej i psychologicznej. W tym miejscu możesz samodzielnie wycenić, jaka kwota, ponad faktycznie poniesione koszty, jest w stanie zrekompensować Ci to, przez co musiałeś_aś przejść. Oczywiście jest to trudne zadanie.
Z jednej strony, niekiedy ofiary mobbingu mają opory przed wycenianiem swojej krzywdy w ten sposób i jest to zrozumiałe. To delikatna sprawa, ale jeśli mamy pomysł na taką kwotę, to Kodeks pracy daje nam tu zielone światło.
Z drugiej strony, pamiętajmy, że nie mamy tu nieskrępowanej dowolności. Nasze żądanie zadośćuczynienia nie może być nieograniczone. Najprościej rzecz ujmując – zasądzona kwota ma nam zrekompensować doznaną krzywdę, ale nie nas wzbogacić.
W każdym przypadku to sąd oceni, czy żądana kwota jest stosowna. Będzie brał pod uwagę rozmiar krzywdy, to jak intensywne były cierpienia ofiary mobbingu i jak długo trwały. Ponadto, sąd uwzględni też nieodwracalność skutków doznanej krzywdy.
Zadośćuczynienie za rozstrój zdrowia – co musisz wykazać?
Pamiętaj, że wystąpienie rozstroju zdrowia i wycena doznanej krzywdy, to jeszcze nie wszystko. Aby sąd zasądził zadośćuczynienie, musisz wykazać, że:
- wystąpił mobbing,
- wystąpił rozstrój zdrowia,
- rozstrój zdrowia wynikał z mobbingu
- kwota której żądasz odpowiada krzywdzie lub, inaczej mówiąc, jest odpowiednia (to jest w praktyce najtrudniejsze).
Rozwiązanie umowy o pracę z powodu mobbingu
Nie wszyscy mają świadomość, że stosowanie mobbingu to samodzielna podstawa uzasadniająca rozwiązanie umowy o pracę. Co istotne, możesz na tej podstawie rozwiązać umowę bez zachowania okresu wypowiedzenia z powodu ciężkiego naruszenia przez pracodawcę obowiązków względem pracownika. Nie ma jednak żadnych przeciwskazań, aby umowa została rozwiązana z zachowaniem okresu wypowiedzenia a nawet na podstawie porozumienia stron.
Pamiętaj o jednym – wskaż, że przyczyną rozwiązania umowy jest mobbing. Co do zasady, pracownik nie ma obowiązku uzasadniania na piśmie swojej decyzji o wypowiedzeniu, czy we wniosku o rozwiązanie umowy za porozumieniem stron. Jednak w tym kolejnym przypadku – warto to zrobić, bo otwiera mu to drogę do kolejnego roszczenia z Kodeksu pracy – odszkodowania za rozwiązanie umowy o pracę ze względu na mobbing.
Odszkodowanie za rozwiązanie umowy z powodu mobbingu
Są sytuacje, w których mobbingowanemu pracownikowi wystarczy samo odejście z pracy. Z różnych względów może chcieć tylko zakończyć toksyczną relację i nigdy więcej nie mieć styczności z łamiącym prawo pracodawcą.
Warto jednak wiedzieć, że jeśli Twoje odejście z pracy motywowane było (choćby częściowo) mobbingiem, przysługuje Ci z tego tytułu odszkodowanie od pracodawcy.
W jakiej wysokości?
W tym przypadku Kodeks pracy ustala minimalną wysokość odszkodowania na poziomie minimalnego wynagrodzenia za pracę. Czyli to jest „gwarantowana” kwota zasądzana przez sąd (lub wypłacona dobrowolnie przez pracodawcę), jeśli wykażesz, że do mobbingu rzeczywiście doszło.
Nasuwa się pytanie o maksymalną wysokość odszkodowania – nie jest ona ustalona. W tym wypadku możesz więc żądać kwoty, które zrekompensuje Ci poniesioną szkodę. Szkodę, czyli to, czego w wyniku mobbingu w Twoim majątku ubyło lub co do niego nie weszło (np. utracone wynagrodzenie, koszty leczenia).
Co ważne, w przypadku odszkodowania za rozwiązanie umowy o pracę z powodu mobbingu nie przysługuje prawo do zadośćuczynienia za doznaną krzywdę, czyli nie „dolicza się” kwoty za cierpienia psychiczne. Natomiast, jeśli u pracownika wystąpił rozstrój zdrowia spowodowany mobbingiem i pracownik rozwiązał umowę o pracę – przysługują mu oba roszczenia, kumulatywnie.
Odszkodowanie za wystąpienie mobbingu
Od 2019 r. polski ustawodawca daje mobbingowanemu pracownikowi prawo do żądania odszkodowania za wystąpienie mobbingu. Nie trzeba się zwalniać z pracy z powodu mobbingu, nie musi wystąpić rozstrój zdrowia, wystarczy, że działania stanowiące mobbing miały miejsce.
Podobnie jak w przypadku odszkodowania za zwolnienie się z pracy z powodu mobbingu, za samo wystąpienie mobbingu można żądać odszkodowania w wysokości co najmniej minimalnego wynagrodzenia za pracę.
Możesz oczywiście żądać wyższego odszkodowania. Wtedy trzeba będzie wykazać wysokość poniesionej szkody i udowodnić jej związek z mobbingiem. To będą najczęściej te sytuacje, w których pracownik rozwiązał umowę o pracę z powodu mobbingu albo doznał rozstroju zdrowia.
Jeśli jednak żadna szkoda w związku z mobbingiem nie wystąpiła albo nie jesteśmy w stanie udowodnić jej wysokości, pracownikowi „automatycznie” przysługuje odszkodowanie w wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę.
Jedyne, co trzeba zrobić, to udowodnić, że o mobbingu doszło. Jak? O tym w dalszej części wpisu.
Roszczenia związane z mobbingiem – co jeszcze musisz wiedzieć?
Poniżej jeszcze kilka istotnych kwestii dotyczących roszczeń do pracodawcy w związku z doświadczeniem mobbingu:
Roszczenia związane z mobbingiem przedawniają się z upływem 3 lat od dnia wymagalności roszczenia. Jeśli został już w tej sprawie wydany wyrok, wówczas termin przedawnienia wynosi 6 lat od dnia uprawomocnienia się wyroku. W niektórych przypadkach może to być nawet 10 lat.
Tak, w niektórych sytuacjach te roszczenia się skumulują. Stanie się np. w sytuacji, w której pracownik doznał rozstroju zdrowia wskutek mobbingu i rozwiązał umowę o pracę z powodu mobbingu. Wtedy przysługują mu dwa roszczenia.
Ciężar dowodu obciąża pracownika. To znaczy, że to pracownik musi udowadniać wszystkie okoliczności, na które powołuje się w pozwie, w tym to, że do mobbingu w ogóle doszło.
Tak, masz takie prawo na podstawie przepisów o ochronie dóbr osobistych z Kodeksu cywilnego. Możesz z tego skorzystać szczególnie (ale nie tylko!) wtedy, kiedy pracodawca dopełnił obowiązku przeciwdziałania mobbingowi, a mobber działał pomimo tego.
Mobbing w pracy – co robić, aby wykazać, że jestem ofiarą mobbingu?
Jeśli wiesz już, że jesteś ofiarą mobbingu i wiesz, jakie roszczenia Ci przysługują i co musisz w danej sytuacji udowodnić, przejdźmy do tego, jak to zrobić.
Jak udowodnić mobbing?
Kiedy Twoja sprawa trafi są sądu, będziesz miał_a do dyspozycji wszystkie dopuszczone przez prawo środki dowodowe. Mówimy tu o wszystkim, co pomoże przekonać sąd o tym, że do mobbingu doszło. Czyli, że miały miejsce konkretne zachowania mobbera wobec Ciebie. Padały słowa, które przekraczały dopuszczalną przez prawo granicę i stanowiły mobbing.
Oczywiście, będziesz opowiadać przed sądem o swoich doświadczeniach, ale Twoje słowa to za mało, aby udowodnić mobbing.
W takich sytuacjach niezbędni są świadkowie – współpracownicy, Twoi bliscy. Przydadzą się też inne dowody, jak np. dokumenty, wydruki, wykazy połączeń telefonicznych, treść korespondencji, Twoja dokumentacja medyczna. Będą potrzebne akta pracownicze. Niekiedy nie da się też przecenić wartości dowodowej nagrań audio lub wideo.
Oczywiście, tu pojawiają się praktyczne problemy. Po pierwsze, jako pracownik, nie masz swobodnego dostępu do wszystkich niezbędnych dowodów, bo pozostają one w posiadaniu pracodawcy. Po drugie, jako ofiara mobbingu, możesz być odizolowany od współpracowników, możesz nie mieć żadnych zaufanych relacji i nikogo, kto Cię wesprze podczas procesu.
Wreszcie – niektóre środki dowodowe mogą zostać niedopuszczone przez sąd, np. nagrania rozmów z pracodawcą, jeśli sąd uzna, że nagranie w danej sytuacji jest niezgodne z zasadami współżycia społecznego. Niektóre w ogóle są zabronione przez prawo, jak np. nagranie rozmowy mobbera z innym pracownikiem na Twój temat, bez Twojego udziału i bez ich wiedzy i zgody.
Czy to oznacza, że nic się nie da zrobić? Nic bardziej mylnego.
Co mogę robić, aby dokumentować mobbing?
Okoliczności każdej sprawy są różne i nie wszystkie rozwiązania pasują do każdego przypadku. Jednak poniżej znajdziesz najczęstsze sposoby dokumentowania mobbingu, które pomogą Ci zawalczyć o swoje prawa w sądzie.
Poinformuj pracodawcę o mobbingu
Najlepiej zrób to piśmie, zachowaj swoją kopię, jeśli to możliwe, to z adnotacją przyjęcia przez pracodawcę (np. pieczątka z Działu HR, z datą otrzymania albo nawet list polecony wysłany za potwierdzeniem odbioru). To nie musi być formalna informacja o mobbingu, nawet skargi na poszczególne zachowania już będą stanowiły dowód na to, że dochodziło do niewłaściwych zachowań ze strony mobbera i że pracodawca był o tym poinformowany.
Uwaga: jeśli pracodawca nie będzie reagował na Twoje skargi, warto rozważyć złożenie skargi do Państwowej Inspekcji Pracy albo poinformować o sprawie jedną z organizacji antymobbingowych.
Rób notatki
To prosty i bezpieczny sposób dokumentowania mobbingu. Notuj daty, okoliczności i zachowania, które stanowiły mobbing. Szef traktuje Cię źle na spotkaniach? Zapisuj co i kiedy powiedział i kto był tego świadkiem. Znowu dzwoni wieczorem albo w weekend i zasypuje Cię zadaniami albo, co gorsza, wyzwiskami? Zapisz o której dzwonił, jak długo rozmawialiście i co było przedmiotem dyskusji. Utrwalaj jak najwięcej szczegółów, zwiększy to Twoją wiarygodność.
Dokumentuj korespondencję zawierającą dowody na nękanie
Dostajesz obraźliwe maile, smsy lub wiadomości na komunikatorach? Zapisuj je. Możesz zrobić screenshoty albo wydruki, ale działaj ostrożnie, szczególnie, jeśli zawierają one informacje poufne dotyczące pracodawcy. Nie przesyłaj ich sobie na prywatną skrzynkę mailową ani tym bardziej na adres osoby trzeciej. Zachowaj je w bezpiecznym miejscu. Jednak w żadnym wypadku nie kasuj ich ze skrzynki ani z telefonu.
Rozmawiaj z ludźmi o tym, że jesteś ofiarą mobbingu
Jeśli masz taka możliwość, rozmawiaj ze współpracownikami o tym, co Cię spotyka. Staraj się doprowadzić do tego, że konfrontacje z mobberem odbywają się przy innych pracownikach, jeśli to możliwe, unikaj spotkań sam na sam. Jeśli mobbing spowodował wyłączenie Cię z grupy, rozmawiaj z bliskimi – ich zeznania też będą mogły być dowodem na fakty, które trzeba będzie wykazać w sądzie, np. na to ile trwał mobbing i jakie odcisnął skutki na Twoim zachowaniu.
Mobbing wywołuje u Ciebie rozstrój zdrowia? Idź do lekarza.
Jeśli czujesz, że mobbing wywołuje u Ciebie rozstrój zdrowia, nie wahaj się iść do lekarza. Jeśli stwierdzi on, że mobbing rzeczywiście niekorzystnie odbił się na Twoim zdrowiu i spowodował Twoją niezdolność do pracy, może wystawić Ci zwolnienie. Długotrwałe zwolnienie lekarskie z powodu rozstroju zdrowia również może stanowić dowód tego, że jesteś ofiarą mobbingu.
Nagrywanie mobbingu
Panuje dość rozpowszechniony pogląd, że można nagrywać mobbingującego pracodawcę i nagranie będzie stanowiło świetny dowód w sądzie. W wielu przypadkach tak się stanie, ale nie traktujmy tej opcji zbyt swobodnie.
Pamiętaj, że nagrywanie Twoich rozmów z pracodawcą nie jest dozwolone. Nie można wykluczyć, że pracodawca (lub mobber) pozwie Cię o naruszenie dóbr osobistych. Nagrywanie pracodawcy może też stanowić ciężkie naruszenie obowiązków pracowniczych albo co najmniej naruszenie obowiązku lojalności i działanie powodujące utratę zaufania. Może też zostać uznane za zachowanie niezgodne z zasadami współżycia społecznego. Możesz więc stracić pracę, zostać pozwany_a o naruszenie dóbr osobistych, a w sprawie o mobbing sąd może tego dowodu nie dopuścić.
Ale… to może też być Twoja jedyna szansą na udowodnienie mobbingu.
Dowód z nagrania mobbingu
Jeśli robisz to tylko po to, by dochodzić swoich własnych praw i udowodnić mobbing – możesz posłużyć się nagraniem, szczególnie jeśli nie masz innych dowodów. Ale podejdź do tego ostrożnie.
Nie rozpowszechniaj tego nagrania, nie publikuj w mediach społecznościowych, nie rozsyłaj wśród współpracowników. Zachowaj nagranie dla siebie, swojego prawnika i sądu.
Ponadto – nie prowokuj mobbera tylko po to, żeby zdobyć dowód nękania. To nie jest dobry sposób pozyskiwania dowodów.
Pamiętaj też, że aby nagrywać rozmowy lub sytuacje, których jesteś częścią. Nie nagrywaj innych osób z ukrycia, nawet jeśli mówią o Tobie.
Mobbing w pracy – pomoc prawna
Jeśli po przeczytaniu tego artykułu, masz jakieś pytania lub wątpliwości, zapraszamy do kontaktu z naszą Kancelarią w Gdańsku. Mamy bardzo duże doświadczenie w sprawach z zakresu prawa pracy.
Jesteś ofiarą mobbingu i potrzebujesz pomocy prawnej? Chcesz żądać odszkodowania od pracodawcy za mobbing lub zadośćuczynienia za rozstrój zdrowia wywołany mobbingiem? A może chcesz pozwać bezpośrednio mobbera o naruszenie swoich dóbr osobistych? Wytłumaczymy Ci niezbędne kroki, doradzimy co robić i jak się chronić i poprowadzimy sprawę przed sądem.
Możesz liczyć na pełen profesjonalizm, empatyczne podejście i całkowitą dyskrecję. Zapraszamy do kontaktu.
